La Voz de Galicia e o lobo

A semana pasada, Europa Press facíase eco dunha noticia sen excesivo interese. Un burro propiedade da moi recomendable casa rural da Fervenza, en O Corgo, fora predado polos lobos da zona.

Como podedes ver na ligazón da nova, a axencia recollía as declaracións do responsable do establecemento, que transcribo:

"Aunque era un animal muy querido por todos nuestros visitantes y por nosotros y muy entrañable y logicamente lo lamentamos, nosotros somos defensores del lobo, que también es un animal mítico. (...). Hay que verlo como positivo, que a quince km de la ciudad (de Lugo) podamos tener el lobo conviviendo. (...). A la vez que es triste la noticia, también es fascinantes porque no deja de ser una nota del buen estado de salud del bosque de A Fervenza".

Posteriormente, La Voz de Galicia recollía a nova baseándose na nota de Europa Press. Pero curiosamente, solo nunha parte dela, xa que os últimos parágrafos recollendo estas salientables declaracións non aparecían recollidos, como podedes comprobar.

En cambio e nun alarde de creatividade, sí aparecían expresións de colleita propia, tales como "las alimañas devoraron la res".

Trátase dun despiste? Trátase do moitas veces comentado descoñecemento de gran parte da prensa en materia ambiental? Ou vai un paso mais aló e reflicte unha premeditación no tratamento da información cara un determinado enfoque?

Seixo Branco... mar o montaña?

Nos últimos tempos estou visitando con bastante frecuencia áreas montañosas de Lubián na provincia de Zamora, no mesmo límite con Ourense.

Nunha destas visitas atopei esta curiosa formación xeolóxica:

Un Seixo Branco ourensán-zamorano

O filón esténdese pola superficie durante mais dun kilómetro (podedes ver na fotografía que continúa na ladeira do fondo). Pode que vos lembre a outro lugar moi visitado por este blog... Revisando a toponimia reflectida na cartografía do Instituto Geográfico Nacional, o círculo rematou de pecharse:

Un Seixo Branco ourensán-zamorano

Certamente, seguro que moitos dos lectores de Ubarroi coñecedes ben este outro Seixo Branco:

Do mar á montaña. O Seixo Branco deslizándose cara o mar.

Dos bravos cantís marítimos do extremo noroccidental da Coruña á dura montaña suroriental, a cabalo entre Ourense e Zamora. Difícil atopar mais diferencias... mais ambos espazos amósanse unidos pola toponimia e a xeoloxía a través dunha diagonal de case 200 km que cruza Galicia de punta a punta, nun curioso irmandamento.

Tan semellantes e tan distintos... nun Seixo Branco a raíña indiscutible é a maxestuosa aguia real...

Aguia real sobrevoando o Seixo Branco.

... mentres no outro o gobernante dos cantís non sobrevoa o Seixo, senón que o esquiva discretamente rozando as ondas do mar.

Corvo mariño dobrando o Seixo Branco.

En ambos espazos a comunidade de aves é a típica de áreas de matogueira e espazos abertos, con algúns representantes senlleira e que compiten en vistosidade...

As ruidosas choias costeiras...

E o discreto merlo rubio dos cumios.

Para rematar da maneira mais abraiante con esta conexión, fixádevos no mapa do Seixo ourensán-zamorano e reparade en que outro topónimo aparece ao oeste, imitando o que ocurre no oleirense, ría coruñesa mediante (tal vez algún dos sagaces lectores de Ubarroi xa caeu na conta). É ou non é abraiante?

Rebuscando na rede, atopei un terceiro Seixo Branco, neste caso na portuguesa Serra da Estrela. Coñecedes algún outro?

9R

Hai uns días vin a un vello amigo.

Coñecín a 9R o 10 de xullo de 2010, hai xa mais de catro anos. Descansaba no seu repousadoiro favorito, a Pena dos Corvos en Santa Cruz. Entre os corvos mariños que adoitan pousarse nesta pedra, un portaba unha anela de PVC amarela con metálica no tarso esquerdo, e PVC vermello con inscrición 9R no dereito.

9R na colonia de Mera (Oleiros)

9R naceu lonxe, no illote de A Forcada, en Asturies. Pero tivo prisa por chegar ata aquí: tras nacer en abril, en agosto xa foi visto na colonia de corvos mariños cristados (Phalacrocrax aristotelis) de Mera, en Oleiros. Isto ocorría no ano 2001, polo que ten xa uns espectaculares 13 anos. Sabémolo gracias a que foi anelado no seu momento dentro do proxecto de anelamento coordinado en Asturies por David Álvarez (mais info aquí e un pequeno documental aquí). O propio David comentábame o ano pasado que era a segunda ave mais lonxeva das que tiñan controladas, o cal é realmente meritorio.

9R á noitiña en xuño de 2013, disposto á pasar a noite.

Meritorio en primeiro lugar pola audacia que supón para unha especie tan filopátrica o desplazarse a unha colonia situada a mais de 150 km do seu lugar de nacemento.

Leva sacando polos en Oleiros polo menos dende o ano 2006. Cando chegou, ao pouco de nacer, a de Mera era unha pequeniña colonia con apenas dez parellas. Doce anos despois son case sesenta, e 9R contemplou dende unha posición privilexiada como este tramo de costa convertíase no principal bastión da especie en toda a costa continental da Península, mentres o resto da poboación cántabro-atlántico se desploma (incluída a do seu territorio natal).

Durante todos estos anos contribuiu ao éxito da colonia sacando adiante un bo número de polos, e sobreviviu nin mais ni menos que á catástrofe do Prestige. Soubo esquivar tamén tamén as redes, trasmallos, anzois, temporais, vendavais e visóns que o ameazan cada día. Si, moi meritorio.

Sacando adiante unha nova xeración (fotografía recortada e obtida a longa distancia mediante digiscoping)

O paso dos anos fixo mais mella na súa anela de PVC que nel mesmo: parte dela perdeu a cor vermella, de maneira que segundo como a vexamos, amosarásenos vermella ou branca impoluta.

Dende aquel primeiro encontro de 2010 cruzámonos outras catorce veces, a penúltima delas o pasado decembro. Non telo visto durante toda a tempada de cría, e a lembranza dos terrible temporais deste inverno, fixeronme pensar que xa chegara o seu final. Por iso foi tan grande a alegría ao volver atopalo unha vez mais o pasado 6 de agosto.

O noso derradeiro encontro, o 6 de agosto.

Aquí queda pois a miña pequena homenaxe a este velliño. Comprenderedes o aprecio especial que sinto por el, despois de trece anos superando adversidades é de terse convertido para min nun símbolo da costa de Dexo e da espectacular historia dos seus corvos mariños. E de Santa Cruz tamén, coa súa xa clásica silueta na Pena dos Corvos. Non deixedes de buscalo cando vos acheguedes por alí!!

Parques naturais e "promoción do desenvolvemento sustentable"

Hai unhas semanas publicábase no DOG a Resolución pola que se publicitaban as axudas "en materia de conservación dos recursos naturais e o fomento de accións para a poboación local para o desenvolvemento sustentable dos espazos declarados como parques naturais". A conservación dos recursos naturais e o desenvolvemento sustentable no ámbito destes ENP semellan a priori os obxectivos globais destas subvencións, que se desenvolven a través desta Orde do ano 2013.

Afondando un pouco no Preámbulo desta Orde poderemos coñecer con maior detalle as xustificacións, motivacións e obxectivos que levan a implementar estas axudas.

Así, lémbrase nese preámbulo que a Lei de Patrimonio Natural e da Biodiversidade define como "deber dos poderes públicos a promoción da participación e das actividades que contribúan a acadar os obxectivos citados neste texto legal (referido aos obxectivos de conservación dos valores ambientais en base aos cales se declararon os distintos parques naturais galegos), así como a promoción das medidas fiscais de incentivación das iniciativas privadas de conservación da natureza", aludindo tamén ao fomento das actividades tradicionais nos parques naturais e nas súas áreas de influencia (aspecto este recollido na Lei de Conservación da Natureza de Galicia).

Estas axudas fináncianse con cargo ao Programa de desenvolvemento rural de Galicia 2007-2013 (PDR), cofinanciado ao 75% polo Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural (Feader). Semella obvio, polo tanto, que as institucións europeas xogan aquí un papel importante.

Sobre o PDR, o propio preámbulo indica que "un dos seus obxectivos prioritarios é a promoción dun desenvolvemento rural sustentable en toda a Comunidade a través de actuacións orientadas cara ao crecemento, á creación de emprego e ao desenvolvemento sustentable". A consecución destes obxectivos artículase mediante catro eixos fundamentais de actuación, coincidentes cos enunciados no Regulamento Europeo que desenvolve os fondos FEADER. As actuacións das que hoxe estamos a falar formarían parte do "Eixo 2 - Mellora do ambiente e do contorno natural". Quero resaltar por último o seguinte parágrafo da Orde, no que se di o seguinte sobre estas subvencións, entendidas como axudas a investimentos non produtivos derivadas deste eixo 2: "Estas actuacións están dirixidas a contribuír á biodiversidade e á preservación dos ecosistemas de alto valor natural, garantíndose a compatibilidade cos valores naturais para protexer en cada zona e o mantemento dun estado de conservación favorable para os hábitats e as especies de interese de cada espazo dentro dos parques naturais galegos"

Calquera que fora capaz de ler ata aquí poderá chegar sen maior dificultade a unha conclusión similar a esta: o obxectivo da subvención é a conservación da biodiversidade e os valores ambientais dos parques naturais, mediante a promoción da participación da sociedade nesta labor, e o desenvolvemento socioeconómico sustentable, armónico e compatible coa conservación. Todo mediante a promoción de actividades que aproveiten a presenza dos parques como motores dese desenvolvemento. Algo así, non? De libro.

Ben, repasemos pois as actividades finalmente subvencionadas. Podedes consultar a relación completa na Resolución. Trátase dun total de 63 proxectos cun investimento total superior aos 650.000 euros.

Para facilitar a laboura, agrupeinos por tipoloxías, calculando a porcentaxe do total investido en cada unha delas.

Pois si. O 40% do investimento, directamente destinado ao asfaltado de camiños. Atopamos de todo: dende a colocación de mesas nunha área recreativa ata a recuperación da cuberta dunha ermita, pasando por meras conduccións de abastecemento de agua -infraestruturas básicas con outras múltiples vías de financiamento e que deberían ser exectuadas independentemente de atoparse nun parque natural, a non ser que pensemos que os seus habitantes teñen mais dereito a ter auga potable que o resto dos galegos-.

Sendo xenerosos, na miña opinión non mais do 20% do investido destínase a algo que teña que ver minimamente cos obxectivos teóricos: os relativos a "mellora de hábitats forestais", basicamente soutos (e repito, sendo xenerosos: aquí entran actuacións como "limpeza de mato e plantación de castiñeiro híbrido"), e "melloras de levadas e regadíos tradicionais", que poderían ser actuacións interesantes si realmente van encamiñadas a recuperación de usos tradicionais e mellora sostible das explotacións, e incorporasen criterios que permitisen o seu aproveitamento como restauración de flora, anfibios ou invertebrados asociados, por exemplo (pouco probable, lamentablemente).

Cómpre salientar que neste caso estamos a falar de parques naturais, pero é unha situación que se repite na totalidade de convocatorias de axudas vinculadas á conservación de espazos protexidos, como nas referidas á Rede Natura. A min persoalmente xúrdenme as seguintes preguntas:

¿Contribúen o asfaltado dun camiño, a instalación dunhas mesas ou uns tubos, ou a reparación dunha ermida, á conservación da biodiversidade e á preservación de ecosistemas de alto valor natural?

¿Contribúen á compatilización da conservación deses recursos cun desenvolvemento socioeconómico sostible?

¿Contribúen á promoción socioeconómica armónica das áreas de influencia dos parques naturais, aproveitando estes como motores de crecemento sostible que permitan fixar poboación e mellorar a vida dos seus habitantes?

¿Contribúen a implicar á poboación na conservación da natureza ou na promoción de novas experiencias, proxectos de desenvolvemento, etc?

¿Contribúen a que a poboación vexa os espazos naturais protexidos cos que conviven como unha oportunidade e non como un problema, e que deixen de vivir de espaldas a eles, con todo o que isto implica?

¿Constitúen todas estas actuacións, nomeadamente a restauración de elementos arquitectónicos ou patrimoniais, medidas de desenvolvemento rural asimilables aos obxectivos e filosofía dos fondos Feader?

A miña resposta a todas estas preguntas é NON. Persoalmente penso que contribúen a todo o contrario. É obvio que moitas destas actuacións son probablemente necesarias, e que pode ser boa idea financialas a través de mecanismos vinculados aos parques naturais. Pero paréceme igualmente obvio que non son o que pretenden ser, e que non é admisible que colocar unhas mesas ou restaurar unha fonte sexan practicamente as únicas inversións en "conservación dos recursos naturais e o fomento de accións para a poboación local para o desenvolvemento sustentable dos espazos declarados como parques naturais" que se desenvolven en Galicia.

Pero así son as cousas, e este parece ser lamentablente o concepto de promoción dos espazos naturais protexidos que teñen os nosos xestores na actualidade.

Só nos queda agardar que a resposta das administracións europeas ás miñas preguntas, especialmente á última, sexan distintas ás miñas cando chegue a hora de pagar.

Las víctimas del invierno

Como todos sabemos sobradamente, este invierno ha sido especialmente duro por la interminable sucesión de borrascas y ciclogénesis que, una tras otra, entraron sin descanso desde el Atlántico. Los daños en paseos marítimos, muelles y edificaciones se estiman en millones de euros. Gasto del que serán tan responsable la fuerza del mar como la inexistente política de ordenación litoral y la falta de capacidad de nuestros gestores.

Pero no es de ordenación litoral ni de la posible vinculación de estos temporales con el cambio climático de lo que quería hablaros (ambas cosas darían para hablar largo y tendido), sino de las verdaderas víctimas de este invierno: las poblaciones de aves marinas del Atlántico Norte.

Aunque esta catástrofe ha llegado a ocupar portadas y abierto telediarios en el Reino Unido, en España y fuera del ámbito ornitológico ha pasado bastante desapercibida, alcanzando la prensa generalista pero no en la proporción que lo hizo en otros lugares.

Y digo catástrofe porque las últimas cifras que he visto indican que el número de aves marinas "orilladas" (esto es, localizadas muertas o malheridas en la costa, fundamentalmente playas) se aproxima a las 30.000, fundamentalmente araos y frailecillos. Estas aves, debido a su carácter extremadamente pelágico, son muy sensibles a eventos de este tipo, viéndose afectadas de manera directa por los temporales, que además dificultan que puedan alimentarse, falleciendo y siendo arrastradas por el mar hasta la costa.

Esta cifra se refiere a las costas gallegas, cantábricas y francesas, practicamente las mismas que en 2003 se vieron afectados por la marea negra del Prestige. Con ocasión de esa otra catástrofe, se recogieron 23.181 aves correspondientes a 90 especies. Teniendo en cuenta que muchas de las aves afectadas no llegan a la costa, y que a su vez muchas de las que llegan no son localizadas, se estima que la mortalidad detectada es solo un 10% de la mortalidad real. Así, la mortalidad provocada por el Prestige se estimó en 115.000-230.000 aves, cifra a la que podría aproximarse la mortalidad ocurrida en este invierno, a la vista del número de aves recogidas.

Así que efectivamente: una catástrofe. Ante las noticias que iban llegando durante el mes de Febrero, realicé una serie de recorridos por las playas de Oleiros con el objetivo de detectar las aves que nos llegaban, al mismo tiempo que se organizaban distintas iniciativas por toda la costa atlántica.

Todas las fotos que ilustran esta entrada son de aves recogidas en las playas de Santa Cristina (850 m de longitud aprox.), Bastiagueiro (450 m), Santa Cruz (270 m), Naval (230 m), Mera (560 m) y Espiñeiro (210 m), con un total aproximado de tan sólo 2.570 m de longitud, y en las que encontré lo siguiente:

En la última columna podeis encontrar los totales sumando las aves localizadas por Antonio López Porto, que me informa (gracias!!) de 5 araos y un gavión hiperbóreo en Santa Cruz y un alca en Santa Cristina.

El número de araos orillados en Oleiros, para menos de 3 km de playa y con sólo 4 jornadas de revisión es muy significativo, como podeis comprobar.

Foto: Antonio López Porto

Como curiosidad, dos de los araos localizados en Mera eran hembras de la subespecie norteña Uria aalge aalge, de presencia poco común en nuestras aguas. Una de ellas la podeis ver en la siguiente fotografía del día 24 de febrero: la segunda por la izquierda.

Todas las aves que pude recoger se las entregué a Cosme Damián Romai y a Atocha Ramos, cuyo valiosísimo trabajo en la UDC servirá para conocer datos de las aves afectadas y una estima final de la magnitud de esta mortalidad. Gracias a ellos pudimos saber que uno de los cormoranes se trataba de una hembra reproductora, probablemente de las colonias de la Costa de Dexo, que parecen haberse visto también afectadas aunque aparentemente no de manera significativa (en términos de mortalidad).

Como buenos estrategas de la K, los álcidos son muy sensibles a eventos de mortalidad de su población adulta, por lo que es muy probable que la mortalidad de este invierno tenga efectos sobre la temporada de cría de este año en las colonias británicas (de donde procede mayoritariamente la población invernante en nuestras costas).

Os animo a que si cualquiera de vosotros encontrais aves muertas en vuestros paseos por cualquier playa, lo comuniqueis a asociaciones como la Sociedade Galega de Ornitoloxía, Grupo Naturalista Hábitat (teneis los enlaces a sus webs en la barra de la izquierda) o a través de este web. Cualquier dato es valioso.

Por último, un comentario sobre algo que de tan habitual ya casi no llama nuestra atención, pero que no debe dejar de avergonzarnos: los temporales han traído aves a nuestras playas, si. Pero sobre todo han traído toneladas y toneladas de la BASURA con la que diariamente lo sepultamos, y que diariamente nos define como seres irracionales.