lunes, 6 de julio de 2015

Pardela, amiga

Algunos de vosotros seguro que ya conoceis este cuento, pero lo cierto es que el tiempo pasa y los recuerdos se van amontonando unos encima de otros y cubriéndose de polvo, y en 2015 ya serán bastantes los que desconozcan esta historia (sobre todo los lectores del blog que vivais más o menos lejos de As Mariñas, que alguno hay).

Esta entrada se me ocurrió al darme cuenta de que estábamos de aniversario, pues este año se cumplirían tres décadas de la llegada de "Cincenta" a Santa Cruz. ¿Y quién era Cincenta?. Pues esta es su historia:

El Portocobo es un hotel situado en Santa Cruz (Oleiros), pegado a su paseo marítimo. Un hotel más, pero que sin embargo un día de julio de 1985 recibió una visita especial, cuando ni más ni menos que... ¡¡una pardela cenicienta!!! entraba por la puerta de recepción y se quedaba a dormir dentro del hotel. Para sorpresa de todos, volvió al día siguiente, y al siguiente, y al siguiente... y así todo el verano.

Paseo da Pardela, en Santa Cruz. Oculto entre los árboles de la izquierda está el Portocobo.
Durante el día desaparecía mar adentro, volviendo con el ocaso a dormir al hotel, donde le habilitaron un pequeño cuarto (que posteriormente cambiaría por los bancos del paseo marítimo). Un día al final del verano no regresó, pero si lo hizo sorprendentemente al año siguiente, tal y como si regresase después de su periplo oceánico a su colonia de cría. Y lo hizo nada más y nada menos que durante 15 años, hasta cerca del año 2000. 

Eran otros tiempos, y esta es la única fotografía que he conseguido de la pardela. Gracias a su autor, Fernando Ramos, por permitirme emplearla en el blog.
Cada año su vuelta era un acontecimiento recogido por los medios locales, autonómicos e incluso estatales y se hizo conocida y querida por todos. Era un ave extrañamente confiada, dejándose incluso acariciar mientras reposaba en los bancos del paseo, y llegó a convertirse en un reclamo turístico. La estampa de "Cincenta" volando con el ocaso sobre el paseo, mientras emitía su mágico reclamo, es inolvidable.

Panel sobre la pardela instalado en el paseo de Santa Cruz.
Eran tiempos de efervescencia "ambiental" en Oleiros, por aquella época probablemente el concello más sensibilizado de Galicia con la conservación del medio natural y la educación ambiental, de la mano del Colectivo Ecoloxista e Naturalista Biotopo y de un ejemplar movimiento social y ciudadano de base (yo soy "hijo" de todo aquello). Y la pardela se convirtió en parte en un pequeño símbolo de ese momento. Fue nombrada Embajadora Honorífica por el Ministerio de Asuntos Exteriores, y recordada de distintas maneras: da nombre a una escuela infantil, al paseo marítimo de Santa Cruz, a unidades didácticas y proyectos educativos, obras de teatro, premios y a una red de comunicación para la gestión de ENPs, además de tener una escultura dedicada en el castillo de Santa Cruz, sede del Ceida.

Estatuta recordando a la pardela, en el CEIDA.

También se publicó Pardela, amiga, un libro inspirado en Cincenta con contenidos de divulgación ambiental y un relato de Anisia Miranda.


¿Y de dónde vino "Cincenta"?. Imposible saberlo. Las pardelas cenicientas son aves pelágicas muy longevas que en nuestro entorno nidifican en el Mediterráneo y en las islas macaronésicas. Probablemente el de nuestra Cincenta fuese inicialmente un caso de contaminación lumínica, por lo que en el fondo vino a darnos una lección sobre el fuerte impacto que ésta puede llegar a suponer en diversas colonias de aves marinas (aquí y aquí).

O también podría ser una precursora de las pardelas cenicientas que en los últimos años están colonizando algunas islas gallegas, en las que nunca hasta ahora se había citado su presencia. ¿Provendría Cincenta de algún primer intento de colonización de éstas costas?. Es bonito pensarlo...

Si hubiese llegado a Santa Cruz en el siglo XXI, sin duda podríamos habernos aprovechado del enorme salto tecnológico vinculado al conocimiento de los movimientos y migraciones de aves, y mediante un GPS o un diminuto geolocalizador habríamos conocido con detalle todos sus movimientos (podeis jugar aquí, seleccionando la temporada 2011-12 y en "seleccionar rutas", las cuatro pardelas marcadas ese año).

En todo caso no debemos olvidar que la pardela cenicienta forma parte de uno de los grupos faunísticos (el de las aves marinas) que más amenazadas se encuentran a nivel mundial. Además de la contaminacion lumínica, las pardelas cenicientas se enfrentan a graves problemas derivados de la mortalidad en palangres o la predación por parte de especies invasoras. Por ello fue declarada Ave del Año 2013 por SEO/Birdlife (os recomiendo ver el vídeo adjunto en el enlace).

Las últimas lecciones que nos trajo Cincenta...

Panel sobre la pardela instalado en el CEIDA.
NOTA: Tal vez el aniversario no sea tal... buscando información para esta entrada, un panel del concello de Oleiros habla de 1982, y no 1985, como el año de su primera llegada. En cualquier caso es lo de menos, si el posible aniversario sirve como excusa para hablaros de Cincenta.

miércoles, 1 de julio de 2015

Visita ás illas da Mariña

Durante esta primavera lanceime a realizar un censo da poboación reprodutora de corvo mariño cristado na costa da provincia de Lugo, coa idea de actualizar os datos do último censo da especie, xa de 2006-2007.

Ao longo de varios días entre abril e xuño percorrín, a golpe de "pateada", practicamente toda a costa da provincia entre Ribadeo e O Vicedo. Pero estos percorridos costeiros non eran suficientes, xa que as a priori principais colonias da especie neste tramo sitúanse nas illas de Ansarón e Os Farallóns.

Así que tocaba navegar. Unha estupenda mañá de mediados de maio embarcamos cara Ansarón. E digo embarcamos porque tiven o privilexio de que me acompañasen dous enormes coñecedores destas illas e das aves de Galicia, Jorge Mouriño e Xan R. Silvar. Mellor guía e acompañamento imposible para un primeirizo coma min nestas illas. Cunhas semanas de retraso, preséntovos esta pequena crónica da visita:
 
Ansarón.
Ansarón é unha illa situada moi preto da costa de Xove, cun espectacular perfil de pronunciada pendente ascendente e coronada por un promontorio dende o que caen abruptos cantís de mais de 80 metros na súa cara norte.

Alberga unha importante colonia de gaivota patiamarela e corvo mariño cristado, xunto con outras interesantes especies das que falaremos mais adiante. Posúe abondosas e profundas enseadas ao longo de todo o seu perímetro, aproveitadas polos corvos mariños para instalar os seus niños.

Censar colonias de aves mariñas, unha actividade segura e confortable...
Durante o mes de maio a colonia de gaivota patiamarela está en pleno esplendor, aínda sen apenas polos en Ansarón pero con centos de niños espallados por toda a illa.

Patis vixiantes everywhere e niño. Coidado, non pisar!
As principais concentracións de corvo mariño cristado localízanse nas paredes Norte e Oeste, en localizacións realmente espectaculares:

A parede Norte é especialmente vertical e abraiante, e alberga ademais unha das principais colonias galegas de andoriñón Apus melba:

Parede Norte de Ansarón e Jorge e Xan observándoa.
É coñecida a elevada asincronía reprodutora do corvo mariño cristado, puidendo atopar na mesma data niños con polos de poucos días, de varias semanas ou outros xa a piques de abandoar o niño:


Pero non solo de gaivotas patiamarelas e corvos mariños vive Ansarón... unhas das estrelas principais son a parella de gaivotóns Larus marinus nidificantes na illa. É un auténtico espectáculo poder asistir en tempo real nunha colonia galega á reproducción desta recente colonizadora das nosas costas:
A orgullosa parella...
...e o seu retoño. Un novo gaivotón galego.
Realmente espectaculares estas enormes gaivotas en época de cría.


As outras estrelas de Ansarón son outra parella dunha especie pouco común como reprodutora en Galicia e que ten o seu principal bastión tamén na Mariña lucense. Neste caso non é unha nova colonizadora, senón unha especie ameazada que mantén como pode as súas últimas parellas reprodutoras nas nosas costas: a gabita Haematopus ostralegus.

Parella reprodutora de Gabitas en Ansarón.
Finalmente o censo de corvo mariño deu en Ansarón un número de parellas similar ao do censo de 2006-07, pero significativamente menor ao existente a principios da década, en triste e preocupante consonancia coa evolución da especie nestes últimos anos nas nosas costas. Observamos ademais interesantes cambios na seleccion do hábitat de nidificación, sospeitando incluso do trasvase de poboación reprodutora entre esta e outras colonias próximas. Agardo que os resultados poidan ser publicados debidamente en canto sexa posible, e neste blog seredes dos primeiros en sabelo.

Contando niños.
Vai sendo hora de deixar Ansarón, unha illa realmente espectacular (non me cansarei de repetilo).


A seguinte parada, Os Farallóns de Cervo, non sen antes botar unha última visual aos cantís de Ansarón dende o mar:


Lamentablemente, pola tarde a mar estaba moito mais picada e perigosa para achegarse ás illas, polo que foi imposible desembarcar nos Farallóns e censalos correctamente...

Os Farallóns dende Ansarón. Á dereita, Punta Morás.
Limitámonos a observalas dende a embarcación, confirmando varios niños de corvo mariño e disfrutando coa observación de novos gaivotóns e gabitas presentes nestas illas.

O Pé.
Corvos mariños no Pé.
Os polos dos niños mais tempraneiros xa abandoaron o niño a mediados de maio, concentrándose nas "guarderías" nas que os adultos seguirán alimentádoos durante un tempo.
Gaivotón nos Farallóns.
 Agradecementos: a Jorge e Xan pola súa compaña e sabedoría, e a Xan polas fotos, algunhas das cales acompañan esta entrada.